Zagłębie Powstań Śląskich (1919-1921) - cz. II

W hołdzie poległym powstańcom śląskim
i Zagłębiakom, którzy im pomagali

Sytuacja przed I powstaniem śląskim

Klęska Niemiec w I wojnie światowej oraz listopadowa rewolucja w Berlinie w 1918 roku i upadek cesarstwa wywołało anarchię w wielu regionach Niemiec, także na Górnym Śląsku. W dodatku na Śląsku gwałtownie pogorszyła się sytuacja ekonomiczna ludności. W tej sytuacji ujawniły się również z całą ostrością podziały narodowościowe, a Górnoślązacy rozpoczęli przygotowania do walki o włączenie ich ziemi do odradzającego się państwa polskiego.

Zagłębie Dąbrowskie stało się wówczas naturalnym zapleczem dla ich działań. Na Ślązaków podziałał także przykład Zagłębia Dąbrowskiego, które już na początku listopada 1918 roku stanęło w pierwszym szeregu wolnych ziem polskich, wyzwalając się spod okupacji wojsk niemieckich i austrowęgierskich.

Już 10 listopada 1918 roku na wiecu w Bytomiu w Domu Polskim „Ul”, podchwytując październikowe żądanie Wojciecha Korfantego wygłoszone na forum Reichstagu, ogłoszono rezolucję na rzecz niepodległości Polski w skład której wejść miał Śląsk. Na Górnym Śląsku działalność rozpoczęły zawieszone na początku wojny lub nowo utworzone polskie organizacje. Wznowiło działalność krzewiące polskość Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”.

Józef Grzegorzek - naczelnik POW Górnego Śląska

Na forum organizacji polskich na Śląsku także zaczęto zgłaszać postulaty polityczne, będące efektem ponad 70-letniej pracy nad uświadomieniem narodowym, rozpoczętej jeszcze podczas Wiosny Ludów. Ślązacy biorąc przykład z Wielkopolan, którzy powołali Naczelną Radę Ludową, w Bytomiu utworzyli Podkomisariat Naczelnej Rady Ludowej. Delegaci ze Śląska wzięli udział w Sejmie Dzielnicowym w Poznaniu, który zgromadził reprezentantów wszystkich ziem polskich pod władzą Niemiec. Rozpoczęto budowę struktur polskich partii politycznych.

Bardzo szybko Polskie działania spotkały się z odpowiedzią władz niemieckich. Górny Śląsk cały czas pozostawał pod władzą administracji niemieckiej, a prezydent Rejencji w Opolu wydał zarządzenie uznające działalność propolską za zdradę stanu.

W końcu 1918 roku, w odpowiedzi na działania Polaków powołano Wolne Zjednoczenie dla Ochrony Górnego Śląska, organizację Niemców na Górnym Śląsku. Zaczęto tworzyć Freikorpsy, mające chronić region przed oderwaniem od Niemiec.

Na  Górny Śląsk skierowano także 117. dywizję piechoty, którą przeformowano na Grenzschutz, mający pilnować granicy z Polską, ale także pacyfikować nastroje propolskie. 13 tycznia 1919 roku ogłoszono stan oblężenia na Górnym Śląsku. Zabroniono polskich manifestacji. Rozpoczęły się pierwsze rewizje i aresztowania.

W odpowiedzi, z inicjatywy Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu i działaczy polskich organizacji, na Śląsku utworzono w styczniu 1919 roku Polską Organizację Wojskową Górnego Śląska z Józefem Grzegorzkiem na czele. Rozpoczęto tworzenie tajnych struktur, gromadzono broń i wyposażenie, zakładając konieczność zbrojnej walki o przyłączenie do Polski.

prof. dr hab. Dariusz Nawrot
Instytut Historii Wydziału Nauk Społecznych
Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach