Ekologia: "Czyńcie ziemię kochaną" (wywiad)

CZYŃCIE ZIEMIĘ KOCHANĄ

Rozmowa z o. Stanisławem Jaromi OFMConv, przewodniczącym Ruchu Ekologicznego św. Franciszka z Asyżu – REFA.

Wojciech Stawiany ("Ekologia", pismo Polskiej Izby Ekologii): Ruch Ekologiczny św. Franciszka z Asyżu działa już czterdzieści lat. Jako organizacja pozarządowa jest głosem ekologów w strukturach Kościoła oraz chrześcijańskim głosem wśród ekologów. Jakie przesłanki legły u podstaw jego utworzenia?

O. Stanisław Jaromi OFMConv.: – W listopadzie 1979 roku Papież Jan Paweł II ogłosił św. Franciszka patronem ekologów i tym samym otworzył nowy rozdział katolickiej refleksji nad relacją do przyrody i środowiska. To zadanie podjęli też franciszkanie w Polsce. Warto przypomnieć, że przełom lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, czas rewolucji Solidarności, był okresem budzenia się świadomości ekologicznej polskiego społeczeństwa, w szczególności młodego pokolenia. Zobaczyliśmy liczne poważne zagrożenia życia i zdrowia mieszkańców Polski, wywołane zanieczyszczeniem środowiska.

W wielu rejonach kraju mieliśmy smog, zatrute gleby i wody. Oczywiście tworzenie Ruchu było procesem, którego pierwszy etap zakończył się akceptacją przez Kościół – odpowiedni dokument wydał w 1983 roku kardynał Franciszek Macharski. Jesteśmy zatem, obok Polskiego Klubu Ekologicznego, najstarszym ruchem ekologicznym w Polsce. Działamy nieprzerwanie od czterdziestu lat; oczywiście w tym czasie przechodziliśmy zmiany organizacyjne, prawne, zmieniali się ludzie i programy, ale cel był zawsze ten sam: pokazać franciszkańską i chrześcijańską perspektywę w szeroko rozumianej ekologii.

– Inspiracji do działań REFA jest zapewne dużo. Chciałbym zapytać, w jaki sposób idee św. Franciszka z Asyżu w obszarze ekologii, a także encyklika Papieża Franciszka Laudato si’ inspirują Waszą działalność?

– Duchowość REFA była kształtowana na licznych wyprawach przyrodniczych w góry, na kajaki, w dolinki podkrakowskie czy do naszych parków narodowych. Wtedy próbowaliśmy tradycję franciszkańską przełożyć na współczesny język. Poznawaliśmy też wiedzę nauk przyrodniczych i ekologicznych oraz nauczanie Kościoła. Inspiracje były na różnych poziomach: watykańskim, ogólnopolskim, zakonnym czy lokalnym. Śledziliśmy teksty społeczne kolejnych papieży. Dwudziestosiedmioletni pontyfikat św. Jana Pawła II to ponad setka tekstów, w których pojawia się kwestia ekologiczna, jak przemówienia do Papieskiej Akademii Nauk, wystąpienia do rolników, przemówienia o turystyce czy orędzia na Światowy Dzień Pokoju.

Podobnie jest u Benedykta XVI. Papież Franciszek, pisząc encyklikę Laudato si’, dysponował zatem kilkudziesięcioletnim dorobkiem myśli swoich poprzedników. Ponieważ pochodzi z Ameryki Południowej, gdzie często prowadzi się rabunkową gospodarkę zasobami przyrodniczymi, miał własną perspektywę. W efekcie mamy katolicki dokument, który syntetyzuje refleksję nad głównymi tematami ekologii, ochrony przyrody i ochrony klimatu. Daje nową perspektywę – religijną i duchową – w aktywności ekologicznej. Pokazuje konkretne przykłady stylu życia jednocześnie ekologicznego i chrześcijańskiego. W wielu krajach stał się kluczem do otwarcia katolików na ekologię. Wpłynął też na szerszy rozwój chrześcijańskiej myśli ekologicznej, etyki środowiskowej i teologii stworzenia. Powstały nowe projekty duszpasterskie, jak coroczny Czas dla Stworzenia, Dzień Modlitw o Ochronę Stworzenia czy Tydzień Laudato si’.

REFA każdego roku promuje te projekty. Zarówno duchowni, jak i świeccy aktywiści działają na poziomie lokalnym w parafiach czy wspólnotach, często we współpracy z organizacjami ekologicznymi, przyrodniczymi czy energetycznymi. Rozwijamy też treści teologiczne i duchowe, często w łączności ekumenicznej z innymi kościołami chrześcijańskimi. Opracowaliśmy szereg pomocy duszpasterskich, projektów katechez czy nabożeństw. Wszystkie dostępne są w naszych publikacjach oraz na portalu chrześcijańskich ekologów www.swietostworzenia.pl, który prowadzimy już 10 lat – od maja 2012 roku.

Od kilku miesięcy powstaje tam Biblioteka Laudato si’, w której gromadzimy ekologiczne dokumenty i wypowiedzi papieży Jana Pawła II, Benedykta XVI, Franciszka i Kościoła w Polsce. Są tam także teksty ekumeniczne i szereg mało znanych dokumentów – istotnych, by zrozumieć chrześcijańskie myślenie w ekologii.

– Jednym z głównych projektów REFA jest Szkoła Liderów Ekologii Integralnej. W jaki sposób prowadzicie w niej działania? Do kogo są one skierowane?

– Ekologia integralna w perspektywie franciszkańskiej odnosi się nie tylko do wzajemnych relacji między organizmami żywymi i środowiskiem nieożywionym, lecz także do warunków życia ludzi i szans przetrwania społeczeństw. Uczy też wdzięczności za życie i modlitwy z całym stworzeniem. Szkoła Liderów REFA jest naszą odpowiedzią na wezwanie Papieża Franciszka w 3. rocznicę encykliki Laudato si’ – o przygotowanie grupy liderów lokalnych dla parafii i wspólnot. Zatem przy wsparciu naszych ekspertów dajemy jej uczestnikom niezbędną wiedzę i kompetencje. Razem budujemy sieć zaangażowanych chrześcijan, którzy w różny sposób promują projekt ekologii z Laudato si’ w swoim środowisku – parafiach, klasztorach, mediach, w różnych wspólnotach czy ruchach.

Realizujemy otwarte spotkania, uczestniczymy w eventach gromadzących ludzi Kościoła, propagujemy specjalnie opracowane programy informacyjne oraz wspieramy liderów, którzy w lokalnym kontekście będą wdrażać przesłanie encykliki. Pracujemy w myśl zasady Myśl globalnie – działaj lokalnie. Kluczowe w postępowaniu liderów jest rozeznawanie dobra wspólnego i podejmowanie konkretnych działań, na przykład troska o porządek i zazielenianie terenów przy obiektach sakralnych czy na cmentarzach.

– Czy mógłby Ojciec przybliżyć działania Ruchu na styku: ekologia – ekumenia oraz podać przykłady powiązań problematyki ochrony środowiska i przyrody z nową ewangelizacją?

– Problematyka ekologiczna w perspektywie chrześcijańskiej jest podejmowana na różnych szczeblach we współpracy ekumenicznej. Przykładem jest deklaracja wenecka O ochronie stworzenia, podpisana w czerwcu 2002 roku przez Papieża Jana Pawła II i Patriarchę Ekumenicznego Bartłomieja I, czy apel Kościołów w Polsce o ochronę stworzenia z 16 stycznia 2013 roku, podpisany przez najważniejsze wspólnoty chrześcijańskie działające w naszym kraju. Oba teksty są na naszym portalu.

Wspomnę „pływające kongresy” organizowane z inicjatywy Bartłomieja, na których ekumeniczna wspólnota wsparta przez ludzi nauki pracowała nad ochroną rzek, mórz i oceanów. Uczestniczyłem w takim wydarzeniu na naszym Morzu Bałtyckim, gdy to płynęliśmy z Gdyni przez Tallin, Helsinki do Sztokholmu, poznając lokalne problemy, modląc się oraz uczestnicząc w prelekcjach, koncertach czy wycieczkach. U nas troska o środowisko, dobro wspólne i gospodarność „w starym stylu” są płaszczyzną współpracy społeczności katolików i ewangelików w działaniach ekologicznych na Śląsku Cieszyńskim. W ramach nowej ewangelizacji udało się zrealizować pewne przedsięwzięcia, w tym parafialne rekolekcje ewangelizacyjne z przesłaniem Laudato si’. Ciągle czekamy jednak na większe zaangażowanie w ekologię wspólnot i ruchów nowej ewangelizacji.

(...)

– Dziękuję Ojcu za rozmowę oraz przybliżenie naszym Czytelnikom tej ważnej problematyki, i to z innej – powiedziałbym humanistycznej i teologicznej – perspektywy.

rozmawiał: Wojciech Stawiany

Wywiad ukazał się
w kwartalniku Polskiej Izby Ekologii
"Ekologia" nr 2/102/2022